शब्द रूपाणि

शब्द रूपाणि

राम शब्द रूप अकारांत पुल्लिंग

 

विभक्ति	एकवचन	द्विवचन	बहुवचन
प्रथमा	रामः	रामौ	रामाः
द्वितीया	रामम्	रामौ	रामान्
तृतीया	रामेण	रामाभ्याम्	रामैः
चतुर्थी	रामाय	रामाभ्याम्	रामेभ्यः
पंचमी	रामात्	रामाभ्याम्	रामेभ्यः
षष्‍ठी	रामस्य	रामयोः	रामाणाम्
सप्‍तमी	रामे	रामयोः	रामेषु
सम्बोधन	हे राम!	हे रामौ!	हे रामाः!

 

अकारांत पुल्लिंग संज्ञा के उदाहरण :- राम, सुर, सूर्य, मानव, ब्राह्मण, वृक्ष, गज, क्षत्रिय, शूद्र, ईश्वर, दिवस, छात्र, लोक, भक्त, शिष्य, आदि। निम्न शब्दों के भी शब्द रूप राम शब्द रूप की तरह ही बनेंगे। क्योंकि यह सभी शब्द अकारांत पुल्लिंग संज्ञा के हैं। 

 

लता (लता या वल्लरी) आकारान्त स्त्रीलिंग – Lata (Lata Or Vallari)

 

विभक्ति	एकवचन	द्विवचन	बहुवचन
प्रथमा	लता	लते	लताः
द्वितीया	लताम्	लते	लताः
तृतीया	लतया	लताभ्याम्	लताभिः
चतुर्थी	लतायै	लताभ्याम्	लताभ्यः
पञ्चमी	लतायाः	लताभ्याम्	लताभ्यः
षष्ठी	लतायाः	लतयोः	लतानाम्
सप्तमी	लतायाम्	लतयोः	लतासु
सम्बोधन	हे लते!	हे लते!	हे लताः !

 

लता शब्द रूप के विशेष- इसी प्रकार बाला, बालिका, सुता, तनुजा, कन्या, अबला, महिला, वामा, अजा, रमा, धरा, वनिता, सेना, सीता, गीता, माया, गंगा, यमुना, तारा, निशा, आशा, दया, कृपा, छाया, शिला, अश्वा, पूजा, चिन्ता, आज्ञा, भाषा, माला, लज्जा, कविता, सभा, उमा, सुधा, विद्या आदि शब्दों के रूप चलते हैं।

 

फल (=फल) अकारान्त नपुंसकलिंग

 

विभक्ति	एकवचन	द्विवचन	बहुवचन
प्रथमा	फलम्	फले	फलानि
द्वितीया	फलम्	फले	फलानि
तृतीया	फलेन	फलाभ्याम्	फलैः
चतुर्थी	फलाय	फलाभ्याम्	फलेभ्यः
पञ्चमी	फलात्	फलाभ्याम्	फलेभ्यः
षष्ठी	फलस्य	फलयोः	फलानाम्
सप्तमी	फले	फलयोः	फलेषु
सम्बोधन	हे फल!	हे फले!	हे फलानि!

 

फल शब्द रूप के विशेष- इसी प्रकार ज्ञान, धन, जल, वन, नगर, गृह, पुष्प, पत्र, कमल, बल, पुस्तक, दुग्ध, मित्र, कलत्र (स्त्री), मुख, नक्षत्र आदि नपुंसक शब्दों के रूप चलते हैं।

 

अस्मद् शब्द

 

विभक्ति	एकवचन	द्विवचन	बहुवचन
प्रथमा	अहम्	आवाम्	वयम्
द्वितीया	माम्	आवाम्	अस्मान्
तृतीया	मया	आवाभ्याम्	अस्माभिः
चतुर्थी	मह्यम्	आवाभ्याम्	अस्मभ्यम्
पञ्चमी	मत्	आवाभ्याम्	अस्मत्
षष्ठी	मम	आवयोः	अस्माकम्
सप्तमी	मयि	आवयोः	अस्मासु

 

अस्मद् शब्द

 

विभक्ति	एकवचन	द्विवचन	बहुवचन
प्रथमा	अहम् (मैं)	आवाम् (हम दो)	वयम् (हम सब)
द्वितीया	माम् (मुझ को)	आवाम् (हम दोनों को)	अस्मान् (हम सब को)
तृतीया	मया (मैंने/मेरेद्वारा)	आवाभ्याम् (हम दोनों ने)	अस्माभिः (हम सब ने)
चतुर्थी	मह्यम्  (मेरे लिए)	आवाभ्याम्  (हम दोनों के लिए)	अस्मभ्यम् (हम सब के लिए)
पंचमी	मत् (मुझ से)	आवाभ्याम् (हम दोनों से)	अस्मत्  (हम सब से)
षष्ठी	मम (मेरा)	आवयोः (हम दोनों का)	अस्माकम्  (हम सब का)
सप्तमी	मयि (मुझ में / पर)	आवयोः  (हम दोनों से / पर)	अस्मासु  (हम सब / पर)

 

युष्मद् शब्द

 

विभक्ति	एकवचन	द्विवचन	बहुवचन
प्रथमा	त्वम्	युवाम्	यूयम्
द्वितीया	त्वाम्	युवाम्	युष्मान्
तृतीया	त्वया	युवाभ्याम्	युस्माभि:
चतुर्थी	तुभ्यं	युवाभ्याम्	युष्मभ्यम्
पंचमी	त्वत्	युवाभ्याम्	युष्मत्
षष्ठी	तव	युवयो:	युष्माकम्
सप्तमी	त्वयि	युवयो:	युष्माषु

 

युष्मद् शब्द

 

विभक्ति	एकवचन	द्विवचन	बहुवचन
प्रथमा	त्वम्  (तुम)	युवाम्  (तुम दो)	यूयम् (तुम सब)
द्वितीया	त्वाम्  (तुझ को)	युवाम् (तुम दोनों को)	युष्मान् (तुम सब को)
तृतीया	त्वया (तुझे/ तेरे द्वारा)	युवाभ्याम् (तुम दोनों ने)	युस्माभि: (तुम सब ने)
चतुर्थी	तुभ्यं (तेरे लिए)	युवाभ्याम् (तुम दोनों के लिए)	युष्मभ्यम् (तुम सब के लिए)
पंचमी	त्वत् (तुझ से)	युवाभ्याम् (तुम दोनों से)	युष्मत् (तुम सब से)
षष्ठी	तव (तेरा)	युवयो: (तुम दोनों का)	युष्माकम् (तुम सब का)
सप्तमी	त्वयि  (तुझ में/ पर)	युवयो: (तुम दोनों से / पर)	युष्माषु (तुम सब / पर)

 

किम् शब्द पुल्लिंग रूप

 

विभक्ति	एकवचन	द्विवचन	बहुवचन
प्रथमा	कः	कौ	के
द्वितीया	कम्	कौ	कान्
तृतीया	केन	काभ्याम्	कैः
चतुर्थी	कस्मै	काभ्याम्	केभ्यः
पंचमी	कस्मात्	काभ्याम्	केभ्यः
षष्ठी	कस्य	कयोः	केषाम्
सप्तमी	कस्मिन्	कयोः	केषु

 

 

किम् शब्द स्त्रील्लिंग रूप

 

विभक्ति	एकवचन	द्विवचन	बहुवचन
प्रथमा	का	के	का:
द्वितीया	काम्	के	का:
तृतीया	कया	काभ्याम्	काभि:
चतुर्थी	कस्यै	काभ्याम्	काभ्य:
पंचमी	कस्या:	काभ्याम्	काभ्य:
षष्ठी	कस्या:	कयोः	कासाम्
सप्तमी	कस्याम्	कयोः	कासु

 

 

किम् शब्द नपुंसकलिंग रूप

 

विभक्ति	एकवचन	द्विवचन	बहुवचन
प्रथमा	किम्	के	कानि
द्वितीया	किम्	के	कानि
तृतीया	केन	काभ्याम्	कै:
चतुर्थी	कस्मै	काभ्याम्	केभ्य:
पंचमी	कस्मात्	काभ्याम्	केभ्य:
षष्ठी	कस्य	कयोः	केषाम्
सप्तमी	कस्मिन्	कयोः	काषु

 

तत् शब्द रूप ( पुल्लिंग )

विभक्ति	एकवचन	द्विवचन	बहुवचन
प्रथमा	सः	तौ	ते
द्वितीया	तम्	तौ	तान्
तृतीया	तेन	ताभ्याम्	तैः
चतुर्थी	तस्मै	ताभ्याम्	तेभ्यः
पञ्चमी	तस्मात्	ताभ्याम्	तेभ्यः
षष्ठी	तस्य :	तयोः	तेषाम
सप्तमी	तस्मिन्	तयोः	तेषु

 

तत् शब्द रूप ( स्त्रीलिंग )

विभक्ति	एकवचन	द्विवचन	बहुवचन
प्रथमा	सा	ते	ताः
द्वितीया	ताम्	ते	ताः
तृतीया	तया	ताभ्याम्	ताभिः
चतुर्थी	तस्यै	ताभ्याम्	ताभ्यः
पञ्चमी	तस्याः	ताभ्याम्	ताभ्यः
षष्ठी	तस्याः	तयोः	तासाम्
सप्तमी	तस्याम्	तयोः	तासु

 

तत् शब्द रूप ( नपुंसकलिंग)

विभक्ति	एकवचन	द्विवचन	बहुवचन
प्रथमा	तत्	ते	तानि
द्वितीया	तत्	ते	तानि
तृतीया	तेन	ताभ्याम्	तैः
चतुर्थी	तस्मै	ताभ्याम्	तेभ्यः
पञ्चमी	तस्मात्	ताभ्याम्	तेभ्यः
षष्ठी	तस्य	तयोः	तेषाम
सप्तमी	तस्मिन्	तयोः	तेषु

इदम् शब्द रूप ( पुल्लिंग )

विभक्ति	एकवचन	द्विवचन	बहुवचन
प्रथमा	अयम्	इमौ	इमे
द्वितीया	इमम्	इमौ	इमान्
तृतीया	अनेन	आभ्याम्	एभिः
चतुर्थी	अस्मै	आभ्याम्	एभ्यः
पंचमी	अस्मात्	आभ्याम्	एभ्यः
षष्ठी	अस्य	अनयोः	एषाम्
सप्तमी	अस्मिन्	अनयोः	एषु

इदम् शब्द रूप ( स्त्रीलिंग )

विभक्ति	एकवचन	द्विवचन	बहुवचन
प्रथमा	इयम्	इमे	इमाः
द्वितीया	इमाम्	इमे	इमाः
तृतीया	अनया	आभ्याम्	आभिः
चतुर्थी	अस्यै	आभ्याम्	आभ्यः
पंचमी	अस्याः	आभ्याम्	आभ्यः
षष्ठी	अस्याः	अनयोः	आसाम्
सप्तमी	अस्याम्	अनयोः	आसु

इदम् शब्द रूप ( नपुंसकलिंग)

विभक्ति	एकवचन	द्विवचन	बहुवचन
प्रथमा	इदम्	इमे	इमानि
द्वितीया	इदम्	इमे	इमानि
तृतीया	अनेन	आभ्याम्	एभिः
चतुर्थी	अस्मै	आभ्याम्	एभ्यः
पंचमी	अस्मात्	आभ्याम्	एभ्यः
षष्‍ठी	अस्य	अनयोः	एषाम्
सप्‍तमी	अस्मिन्	अनयोः	एषु